patañjali yoga sūtrāṇi - 4 (kaivalya pādaḥ)
atha kaivalyapādaḥ |
janmauṣadhimantratapassamādhijāḥ siddhayaḥ ||1||
jātyantarapariṇāmaḥ prakṛtyāpūrāt ||2||
nimittamaprayojakaṃ prakṛtīnāṃvaraṇabhedastu tataḥ kṣetrikavat ||3||
nirmāṇacittānyasmitāmātrāt ||4||
pravṛttibhede prayojakaṃ cittamekamanekeṣām ||5||
tatra dhyānajamanāśayam ||6||
karmāśuklākṛṣṇaṃ yoginaḥ trividhamitareṣām ||7||
tataḥ tadvipākānugṇānāmevābhivyaktiḥ vāsanānām ||8||
jāti deśa kāla vyavahitānāmapyāntaryāṃ smṛtisaṃskārayoḥ ekarūpatvāt ||9||
tāsāmanāditvaṃ cāśiṣo nityatvāt ||10||
hetuphalāśrayālambanaiḥsaṅgṛhītatvāteṣāmabhāvetadabhāvaḥ ||11||
atītānāgataṃ svarūpatoஉstyadhvabhedāddharmāṇām ||12||
te vyaktasūkṣmāḥ guṇātmānaḥ ||13||
pariṇāmaikatvāt vastutattvam ||14||
vastusāmye cittabhedāttayorvibhaktaḥ panthāḥ ||15||
na caikacittatantraṃ cedvastu tadapramāṇakaṃ tadā kiṃ syāt ||16||
taduparāgāpekṣitvāt cittasya vastuṅñātāṅñātam ||17||
sadāṅñātāḥ cittavrttayaḥ tatprabhoḥ puruṣasyāpariṇāmitvāt ||18||
na tatsvābhāsaṃ dṛśyatvāt ||19||
eka samaye cobhayānavadhāraṇam ||20||
cittāntara dṛśye buddhibuddheḥ atiprasaṅgaḥ smṛtisaṅkaraśca ||21||
citerapratisaṅkramāyāḥ tadākārāpattau svabuddhi saṃvedanam ||22||
draṣṭṛdṛśyoparaktaṃ cittaṃ sarvārtham ||23||
tadasaṅkhyeya vāsanābhiḥ citramapi parārtham saṃhatyakāritvāt ||24||
viśeṣadarśinaḥ ātmabhāvabhāvanānivṛttiḥ ||25||
tadā vivekanimnaṃ kaivalyaprāgbhāraṃ cittam ||26||
tacchidreṣu pratyayāntarāṇi saṃskārebhyaḥ ||27||
hānameṣāṃ kleśavaduktam ||28||
prasaṅkhyāneஉpyakusīdasya sarvathā vivekakhyāteḥ dharmameghassamādhiḥ ||29||
tataḥ kleśakarmanivṛttiḥ ||30||
tadā sarvāvaraṇamalāpetasya ṅñānasyānantyāt ṅñeyamalpam ||31||
tataḥ kṛtārthānaṃ pariṇāmakramasamāptirguṇānām ||32||
kṣaṇapratiyogī pariṇāmāparānta nirgrāhyaḥ kramaḥ ||33||
puruṣārthaśūnyānāṃ guṇānāmpratiprasavaḥ kaivalyaṃ svarūpapratiṣṭhā vā citiśaktiriti ||34||
iti pātañjalayogadarśane kaivalyapādo nāma caturthaḥ pādaḥ |