Back

భర్తృహరేః శతక త్రిశతి - వైరాగ్య శతకమ్

చూడోత్తంసితచంద్రచారుకలికాచంచచ్ఛిఖాభాస్వరో
లీలాదగ్ధవిలోలకామశలభః శ్రేయోదశాగ్రే స్ఫురన్ |
అంతఃస్ఫూర్జద్‌అపారమోహతిమిరప్రాగ్భారమ్ ఉచ్చాటయన్
శ్వేతఃసద్మని యోగినాం విజయతే ఙ్ఞానప్రదీపో హరః || 3.1 ||

భ్రాంతం దేశమ్ అనేకదుర్గవిషమం ప్రాప్తం న కించిత్ఫలం
త్యక్త్వా జాతికులాభిమానమ్ ఉచితం సేవా కృతా నిష్ఫలా |
భుక్తం మానవివర్జితం పరగృహేష్వాశంకయా కాకవత్
తృష్ణే జృంభసి పాపకర్మపిశునే నాద్యాపి సంతుష్యసి || 3.2 ||

ఉత్ఖాతం నిధిశంకయా క్షితితలం ధ్మాతా గిరేర్ధాతవో
నిస్తీర్ణః సరితాం పతిర్నృపతయో యత్నేన సంతోషితాః |
మంత్రారాధనతత్పరేణ మనసా నీతాః శ్మశానే నిశాః
ప్రాప్తః కాణవరాటకో‌உపి న మయా తృష్ణే సకామా భవ || 3.3 ||

ఖలాలాపాః సౌఢాః కథమ్ అపి తద్‌ఆరాధనపరైర్నిగృహ్యాంతర్
బాష్పం హసితమ్ అపి శూన్యేన మనసా |
కృతో విత్తస్తంభప్రతిహతధియామ్ అంజలిరపి
త్వమ్ ఆశే మోఘాశే కిమ అపరమ్ అతో నర్తయసి మామ్ || 3.4 ||

అమీషాం ప్రాణానాం తులితవిసినీపత్రపయసాం
కృతే కిం నాస్మాభిర్విగలితవివేకైర్వ్యవసితమ్ |
యద్‌ఆఢ్యానామ్ అగ్రే ద్రవిణమదనిఃసంఙ్ఞమనసాం
కృతం మావవ్రీడైర్నిజగుణకథాపాతకమ్ అపి || 3.5 ||

క్షాంతం న క్షమయా గృహోచితసుఖం త్యక్తం న సంతోషతః
సోఢో దుఃసహశీతతాపపవనక్లేశో న తప్తం తపః |
ధ్యాతం విత్తమ్ అహర్నిశం నిత్యమితప్రాణైర్న శంభోః పదం
తత్తత్కర్మ కృతం యదేవ మునిభిస్తైస్తైః ఫలైర్వంచితాః || 3.6 ||

భోగా న భుక్తా వయమ్ ఏవ భుక్తాస్
తపో న తప్తం వయమ్ ఏవ తప్తాః |
కాలో న యాతో వయమ్ ఏవ యాతాస్తృష్ణా
న జీర్ణా వయమ్ ఏవ జీర్ణాః || 3.7 ||

బలిభిర్ముఖమ్ ఆక్రాంతం పలితేనాంకితం శిరః |
గాత్రాణి శిథిలాయంతే తృష్ణైకా తరుణాయతే || 3.8 ||

వివేకవ్యాకోశే విదధతి సమే శామ్యతి తృషా
పరిష్వంగే తుంగే ప్రసరతితరాం సా పరిణతా |
జరాజీర్ణైశ్వర్యగ్రసనగహనాక్షేపకృపణస్తృషాపాత్రం
యస్యాం భవతి మరుతామ్ అప్యధిపతిః || 3.81 ||

నివృత్తా భోగేచ్ఛా పురుషబహుమానో‌உపి గలితః
సమానాః స్వర్యాతాః సపది సుహృదో జీవితసమాః |
శనైర్యష్ట్యుత్థానం ఘనతిమిరరుద్ధే చ నయనే
అహో మూఢః కాయస్తదపి మరణాపాయచకితః || 3.9 ||

ఆశా నామ నదీ మనోరథజలా తృష్ణాతరంగాకులా
రాగగ్రాహవతీ వితర్కవిహగా ధైర్యద్రుమధ్వంసినీ |
మోహావర్తసుదుస్తరాతిగహనా ప్రోత్తుంగచింతాతటీ
తస్యాః పరగతా విశుద్ధమ్ అలసో నందంతి యోగీశ్వరాః || 3.10 ||

న సంసారోత్పన్నం చరితమ్ అనుపశ్యామి కుశలం
విపాకః పుణ్యానాం జనయతి భయం మే విమృశతః |
మహద్భిః పుణ్యౌఘైశ్చిరపరిగృహీతాశ్చ విషయా
మహాంతో జాయంతే వ్యసనమ్ ఇవ దాతుం విషయిణామ్ || 3.11 ||

అవశ్యం యాతారశ్చిరతరమ్ ఉషిత్వాపి విషయా
వియోగే కో భేదస్త్యజతి న జనో యత్స్వయమ్ అమూన్ |
వ్రజంతః స్వాతంత్ర్యాదతులపరితాపాయ మనసః
స్వయం త్యక్తా హ్యేతే శమసుఖమ్ అనంతం విదధతి || 3.12 ||

బ్రహ్మఙ్ఞానవివేకనిర్మలధియః కుర్వంత్యహో దుష్కరం
యన్ముంచంత్యుపభోగభాంజ్యపి ధనాన్యేకాంతతో నిఃస్పృహాః |
సంప్రాతాన్న పురా న సంప్రతి న చ ప్రాప్తౌ దృఢప్రత్యయాన్
వాఞ్ఛామాత్రపరిగ్రహానపి పరం త్యక్తుం న శక్తా వయమ్ || 3.13 ||

ధన్యానాం గిరికందరేషు వసతాం జ్యోతిః పరం ధ్యాయతామానందాశ్రు
జలం పిబంతి శకునా నిఃశంకమ్ అంకేశయాః |
అస్మాకం తు మనోరథోపరచితప్రాసాదవాపీతటక్రీడా
కాననకేలికౌతుకజుషామ్ ఆయుః పరం క్షీయతే || 3.14 ||

భిక్షాశతం తదపి నీరసమ్ ఏకబారం
శయ్యా చ భూః పరిజనో నిజదేహమాత్రమ్ |
వస్త్రం విశీర్ణశతఖండమయీ చ కంథా
హా హా తథాపి విషయా న పరిత్యజంతి || 3.15 ||

స్తనౌ మాంసగ్రంథీ కనకకలశావిత్యుపమితీ
ముఖం శ్లేష్మాగారం తదపి చ శశాంకేన తులితమ్ |
స్రవన్మూత్రక్లిన్నం కరివరశిరస్పర్ధి జఘనం
ముహుర్నింద్యం రూపం కవిజనవిశేషైర్గురుకృతమ్ || 3.16 ||

ఏకో రాగిషు రాజతే ప్రియతమాదేహార్ధహారీ హరో
నీరాగేషు జనో విముక్తలలనాసంగో న యస్మాత్పరః |
దుర్వారస్మరబాణపన్నగవిషవ్యాబిద్ధముగ్ధో జనః
శేషః కామవిడంబితాన్న విషయాన్భోక్తుం న మోక్తుం క్షమః || 3.17 ||

అజానందాహాత్మ్యం పతతు శలభస్తీవ్రదహనే
స మీనో‌உప్యఙ్ఞానాద్బడిశయుతమ్ అశ్నాతు పిశితమ్ |
విజానంతో‌உప్యేతే వయమ్ ఇహ వియజ్జాలజటిలాన్
న ముంచామః కానామ్ అహహ గహనో మోహమహిమా || 3.18 ||

తృషా శుష్యత్యాస్యే పిబతి సలిలం శీతమధురం
క్షుధార్తః శాల్యన్నం కవలయతి మాంసాదికలితమ్ |
ప్రదీప్తే కామాగ్నౌ సుదృఢతరమ్ ఆలింగతి వధూం
ప్రతీకారం వ్యాధః సుఖమ్ ఇతి విపర్యస్యతి జనః || 3.19 ||

తుంగం వేశ్మ సుతాః సతామ్ అభిమతాః సంఖ్యాతిగాః సంపదః
కల్యాణీ దయితా వయశ్చ నవమ్ ఇత్యఙ్ఞానమూఢో జనః |
మత్వా విశ్వమ్ అనశ్వరం నివిశతే సంసారకారాగృహే
సందృశ్య క్షణభంగురం తదఖిలం ధన్యస్తు సన్న్యస్యతి || 3.20 ||

దీనా దీనముఖైః సదైవ శిశుకైరాకృష్టజీర్ణాంబరా
క్రోశద్భిః క్షుధితైర్నిరన్నవిధురా దృశ్యా న చేద్గేహినీ |
యాచ్ఞాభంగభయేన గద్గదగలత్రుట్యద్విలీనాక్షరం
కో దేహీతి వదేత్స్వదగ్ధజఠరస్యార్థే మనస్వీ పుమాన్ || 3.21 ||

అభిమతమహామానగ్రంథిప్రభేదపటీయసీ
గురుతరగుణగ్రామాభోజస్ఫుటోజ్జ్వలచంద్రికా |
విపులవిలల్లజ్జావల్లీవితానకుఠారికా
జఠరపిఠరీ దుస్పురేయం కరోతి విడంబనమ్ || 3.22 ||

పుణ్యే గ్రామే వనే వా మహతి సితపటచ్ఛన్నపాలీ కపాలిం
హ్యాదాయ న్యాయగర్భద్విజహుతహుతభుగ్ధూమధూమ్రోపకంఠే |
ద్వారం ద్వారం ప్రవిష్టో వరమ్ ఉదరదరీపూరణాయ క్షుధార్తో
మానీ ప్రాణైః సనాథో న పునరనుదినం తుల్యకుల్యేసు దీనః || 3.23 ||

గంగాతరంగకణశీకరశీతలాని
విద్యాధరాధ్యుషితచారుశిలాతలాని |
స్థానాని కిం హిమవతః ప్రలయం గతాని
యత్సావమానపరపిండరతా మనుష్యాః || 3.24 ||

కిం కందాః కందరేభ్యః ప్రలయమ్ ఉపగతా నిర్ఝరా వా గిరిభ్యః
ప్రధ్వస్తా వా తరుభ్యః సరసగలభృతో వల్కలిన్యశ్చ శాఖాః |
వీక్ష్యంతే యన్ముఖాని ప్రసభమ్ అపగతప్రశ్రయాణాం ఖలానాం
దుఃఖాప్తస్వల్పవిత్తస్మయపవనవశానర్తితభ్రూలతాని || 3.25 ||

పుణ్యైర్మూలఫలైస్తథా ప్రణయినీం వృత్తిం కురుష్వాధునా
భూశయ్యాం నవపల్లవైరకృపణైరుత్తిష్ఠ యావో వనమ్ |
క్షుద్రాణామ్ అవివేకమూఢమనసాం యత్రేశ్వరాణాం సదా
విత్తవ్యాధివికారవిహ్వలగిరాం నామాపి న శ్రూయతే || 3.26 ||

ఫలం స్వేచ్ఛాలభ్యం ప్రతివనమ్ అఖేదం క్షితిరుహాం
పయః స్థానే స్థానే శిశిరమధురం పుణ్యసరితామ్ |
మృదుస్పర్శా శయ్యా సులలితలతాపల్లవమయీ
సహంతే సంతాపం తదపి ధనినాం ద్వారి కృపణాః || 3.27 ||

యే వర్తంతే ధనపతిపురః ప్రార్థనాదుఃఖభాజో
యే చాల్పత్వం దధతి విషయాక్షేపపర్యాప్తబుద్ధేః |
తేషామ్ అంతఃస్ఫురితహసితం వాసరాణి స్మరేయం
ధ్యానచ్ఛేదే శిఖరికుహరగ్రావశయ్యానిషణ్ణః || 3.28 ||

యే సంతోషనిరంతరప్రముదితస్తేషాం న భిన్నా ముదో
యే త్వన్యే ధనలుబ్ధసంకలధియస్తేసాం న తృష్ణాహతా |
ఇత్థం కస్య కృతే కుతః స విధినా కీదృక్పదం సంపదాం
స్వాత్మన్యేవ సమాప్తహేమమహిమా మేరుర్న మే రోచతే || 3.29 ||

భిక్షాహారమ్ అదైన్యమ్ అప్రతిసుఖం భీతిచ్ఛిదం సర్వతో
దుర్మాత్సర్యమదాభిమానమథనం దుఃఖౌఘవిధ్వంసనమ్ |
సర్వత్రాన్వహమ్ అప్రయత్నసులభం సాధుప్రియం పావనం
శంభోః సత్రమ్ అవాయమ్ అక్షయనిధిం శంసంతి యోగీశ్వరాః || 3.30 ||

భోగే రోగమయం కులే చ్యుతిభయం విత్తే నృపాలాద్భయం
మానే ధైన్యభయం బలే రిపుభయం రూపే జరాయ భయమ్ |
శాస్త్రే వాదిభయం గుణే ఖలభయం కాయే కృతాంతాద్భయం
సర్వం వస్తు భయాన్వితం భువి న్ణాం వైరాగ్యమ్ ఏవాభయమ్ || 3.31 ||

ఆక్రాంతం మరణేన జన్మ జరసా చాత్యుజ్జ్వలం యౌవనం
సంతోషో ధనలిప్సయా శమముఖం ప్రౌఢాంగనావిభ్రమైః |
లోకైర్మత్సరిభిర్గుణా వనభువో వ్యాలైర్నృపా దుర్జనైర్
అస్థైర్యేణ విభూతయో‌உప్యపహతా గ్రస్తం న కిం కేన వా || 3.32 ||

ఆధివ్యాధిశతైర్జనస్య వివిధైరారోగ్యమ్ ఉన్మూల్యతే
లక్ష్మీర్యత్ర పతంతి తత్ర వివృతద్వారా ఇవ వ్యాపదః |
జాతం జాతమ్ అవశ్యమ్ ఆశు వివశం మృత్యుః కరోత్యాత్మసాత్
తత్కిం తేన నిరంకుశేన విధినా యన్నిర్మితం సుస్థిరమ్ || 3.33 ||

భోగాస్తుంగతరంగభంగతరలాః ప్రాణాః క్షణధ్వంసినః
స్తోకాన్యేవ దినాని యౌవనసుఖం స్ఫూర్తిః ప్రియాసు స్థితా |
తత్సంసారమ్ అసారమ్ ఏవ నిఖిలం బుద్ధ్వా బుధా బోధకా
లోకానుగ్రహపేశలేన మనసా యత్నః సమాధీయతామ్ || 3.34 ||

భోగా మేఘవితానమధ్యవిలసత్సౌదామినీచంచలా
ఆయుర్వాయువిఘట్టితాబ్జపటలీలీనాంబువద్భంగురమ్ |
లీలా యౌవనలాలసాస్తనుభృతామ్ ఇత్యాకలయ్య ద్రుతం
యోగే ధైర్యసమాధిసిద్ధిసులభే బుద్ధిం విదధ్వం బుధాః || 3.35 ||

ఆయుః కల్లోలలోలం కతిపయదివసస్థాయినీ యౌవనశ్రీర్
అర్థాః సంకల్పకల్పా ఘనసమయతడిద్విభ్రమా భోగపూగాః |
కంఠాశ్లేషోపగూఢ తదపి చ న చిరం యత్ప్రియాభః ప్రణీతం
బ్రహ్మణ్యాసక్తచిత్తా భవత భవమయాంభోధిపారం తరీతుమ్ || 3.36 ||

కృచ్ఛ్రేణామేధ్యమధ్యే నియమితతనుభిః స్థీయతే గర్భవాసే
కాంతావిశ్లేషదుఃఖవ్యతికరవిషమో యౌవనే చోపభోగః |
వామాక్షీణామ్ అవఙ్ఞావిహసితవసతిర్వృద్ధభావో‌உన్యసాధుః
సంసారే రే మనుష్యా వదత యది సుఖం స్వల్పమ్ అప్యస్తి కించిథ్ || 3.37 ||

వ్యాఘ్రీవ తిష్ఠతి జరా పరితర్జయంతీ
రోగాశ్చ శత్రవ ఇవ ప్రహరంతి దేహమ్ |
ఆయుః పరిస్రవంతి భిన్నఘటాదివాంభో
లోకస్తథాప్యహితమ్ ఆచరతీతి చిత్రమ్ || 3.38 ||

భోగా భంగురవృత్తయో బహువిధాస్తైరేవ చాయం భవస్తత్
కస్యేహ కృతే పరిభ్రమత రే లోకాః కృతం చేష్టతైః |
ఆశాపాశశతాపశాంతివిశదం చేతఃసమాధీయతాం
కామోత్పత్తివశాత్స్వధామని యది శ్రద్దేయమ్ అస్మద్వచః || 3.39 ||

సఖే ధన్యాః కేచిత్త్రుటితభవబంధవ్యతికరా
వనాంతే చిత్తాంతర్విషమ్ అవిషయాశీత్విషగతాః |
శరచ్చంద్రజ్యోత్స్నాధవలగగనాభోగసుభగాం
నయంతే యే రాత్రిం సుకృతచయచింతైకశరణాః || 3.391 ||

బ్రహ్మేంద్రాదిమరుద్గణాంస్తృణకణాన్యత్ర స్థితో మన్యతే
యత్స్వాదాద్విరసా భవంతి విభవాస్త్రైలోక్యరాజ్యాదయః |
భోగః కో‌உపి స ఏవ ఏక పరమో నిత్యోదితో జృంభతే
భోః సాధో క్షణభంగురే తదితరే భోగే రతిం మా కృథాః || 3.40 ||

సా రమ్యా నగరీ మహాన్స నృపతిః సామంతచక్రం చ తత్
పార్శ్వే తస్య చ సా విదగ్ధపరిషత్తాశ్చంద్రబింబాననాః |
ఉద్వృత్తః స రాజపుత్రనివహస్తే వందినస్తాః కథాః
సర్వం యస్య వశాదగాత్స్మృతిపథం కాలాయ తస్మై నమః || 3.41 ||

యత్రానేకః క్వచిదపి గృహే తత్ర తిష్ఠత్యథైకో
యత్రాప్యేకస్తదను బహవస్తత్ర నైకో‌உపి చాంతే |
ఇత్థం నయౌ రజనిదివసౌ లోలయంద్వావివాక్షౌ
కాలః కల్యో భువనఫలకే క్రడతి ప్రాణిశారైః || 3.42 ||

ఆదిత్యస్య గతాగతైరహరహః సంక్షీయతే జీవితం
వ్యాపారైర్బహుకార్యభారగురుభిః కాలో‌உపి న ఙ్ఞాయతే |
దృష్ట్వా జన్మజరావిపత్తిమరణం త్రాసశ్చ నోత్పద్యతే
పీత్వా మోహమయీం ప్రమాదమదిరామ్ ఉన్మత్తభూతం జగథ్ || 3.43 ||

రాత్రిః సైవ పునః స ఏవ దివసో మత్వా ముధా జంతవో
ధావంత్యుద్యమినస్తథైవ నిభృతప్రారబ్ధతత్తత్క్రియాః |
వ్యాపారైః పునర్‌ఉక్తభూతవిషయైరిత్థం విధేనామునా
సంసారేణ కదర్థితా వయమ్ అహో మోహాన్న లజ్జామహే || 3.44 ||

న ధ్యానం పదమ్ ఈశ్వరస్య విధివత్సంసారవిచ్ఛిత్తయే
స్వర్గద్వారకపాటపాటనపటుర్ధర్మో‌உపి నోపార్జితః |
నారీపీనపయోధరోరుయుగలం స్వప్నే‌உపి నాలింగితం
మాతుః కేవలమ్ ఏవ యౌవనవనచ్ఛేదే కుఠారా వయమ్ || 3.45 ||

నాభ్యస్తా ప్రతివాదివృందదమనీ విద్యా వినీతోచితా
ఖడ్గాగ్రైః కరికుంభపీఠదలనైర్నాకం న నీతం యశః |
కాంతాకోఉమ్‌అలపల్లవాధరరసః పీతో న చంద్రోదయే
తారుణ్యం గతమ్ ఏవ నిష్ఫలమ్ అహో శూన్యాలయే దీపవథ్ || 3.46 ||

విద్యా నాధిగతా కలంకరహితా విత్తం చ నోపార్జితం
శుశ్రూషాపి సమాహితేన మనసా పిత్రోర్న సంపాదితా |
ఆలోలాయతలోచనాః ప్రియతమాః స్వప్నే‌உపి నాలింగితాః
కాలో‌உయం పరపిండలోలుపతయా కాకైరివ ప్రేర్యతే || 3.47 ||

వయం యేభ్యో జాతాశ్చిరపరిగతా ఏవ ఖలు తే
సమం యైః సంవృద్ధాః స్మృతివిషయతాం తే‌உపి గమితాః |
ఇదానీమ్ ఏతే స్మః ప్రతిదివసమ్ ఆసన్నపతనా
గతాస్తుల్యావస్థాం సికతిలనదీతీరతరుభిః || 3.48 ||

ఆయుర్వర్షశతం న్ణాం పరిమితం రాత్రౌ తద్‌అర్ధం గతం
తస్యార్ధస్య పరస్య చార్ధమ్ అపరం బాలత్వవృద్ధత్వయోః |
శేషం వ్యాధివియోగదుఃఖసహితం సేవాదిభిర్నీయతే
జీవే వారితరంగచంచలతరే సౌఖ్యం కుతః ప్రాణినామ్ || 3.49 ||

క్షణం బాలో భూత్వా క్షణం పై యువా కామరసికః
క్షణం విత్తైర్హీనః క్షణమ్ అపి చ సంపూర్ణవిభవః |
జరాజీర్ణైరంగైర్నట ఇవ బలీమండితతనూర్
నరః సంసారాంతే విశతి యమధానీయవనికామ్ || 3.50 ||

త్వం రాజా వయమ్ అప్యుపాసితగురుప్రఙ్ఞాభిమానోన్నతాః
ఖ్యాతస్త్వం విభవైర్యశాంసి కవయో దిక్షు ప్రతన్వంతి నః |
ఇత్థం మానధనాతిదూరమ్ ఉభయోరప్యావయోరంతరం
యద్యస్మాసు పరాఙ్ముఖో‌உసి వయమ్ అప్యేకాంతతో నిఃస్పృహా || 3.51 ||

అర్థానామ్ ఈశిషే త్వం వయమ్ అపి చ గిరామ్ ఈశ్మహే యావదర్థం
శూరస్త్వం వాదిదర్పవ్యుపశమనవిధావక్షయం పాటవం నః |
సేవంతే త్వాం ధనాఢ్యా మతిమలహతయేమామ్ అపి శ్రోతుకామామయ్య్
అప్యాస్థా న తే చేత్త్వయి మమ నితరామ్ ఏవ రాజన్ననాస్థా || 3.52 ||

వయమ్ ఇహ పరితుష్టా వల్కలైస్త్వం దుకూలైః
సమ ఇహ పరితోషో నిర్విశేషో విశేషః |
స తు భవతు దరిద్రో యస్య తృష్ణా విశాలా
మనసి చ పరితుష్టే కో‌உర్థవాన్కో దరిద్రః || 3.53 ||

ఫలమ్ అలమ్ అశనాయ స్వాదు పానాయ తోయం
క్షితిరపి శయనార్థం వాససే వల్కలం చ |
నవఘనమధుపానభ్రాంతసర్వేంద్రియాణామవినయమ్
అనుమంతుం నోత్సహే దుర్జనానామ్ || 3.54 ||

అశ్నీమహి వయం భిక్షామ్ ఆశావాసో వసీమహి |
శయీమహి మహీపృష్ఠే కుర్వీమహి కిమ్ ఈశ్వరైః || 3.55 ||

న నటా నా విటా న గాయకా న చ సభ్యేతరవాదచుంచవః |
నృపమ్ ఈక్షితుమ్ అత్ర కే వయం స్తనభారానమితా న యోషితః || 3.56 ||

విపులహృదయైరీశైరేతజ్జగజ్జనితం పురా
విధృతమ్ అపరైర్దత్తం చాన్యైర్విజిత్య తృణం యథా |
ఇహ హి భువనాన్యన్యైర్ధీరాశ్చతుర్దశ భుంజతే
కతిపయపురస్వామ్యే పుంసాం క ఏష మదజ్వరః || 3.57 ||

అభుక్తాయాం యస్యాం క్షణమ్ అపి న యాతం నృపశతైర్
ధువస్తస్యా లాభే క ఇవ బహుమానః క్షితిభృతామ్ |
తద్‌అంశస్యాప్యంశే తద్‌అవయలేశే‌உపి పతయో
విషాదే కర్తవ్యే విదధతి జడాః ప్రత్యుత ముదమ్ || 3.58 ||

మృత్పిండో జలరేఖయా బలయతిః సర్వో‌உప్యయం నన్వణుః
స్వాంశీకృత్య స ఏవ సంగరశతై రాఙ్ఞాం గణా భుంజతే |
యే దద్యుర్దదతో‌உథవా కిమ్ అపరం క్షుద్రా దరిద్రం భృశం
ధిగ్ధిక్తాన్పురుషాధమాంధనకణాన్వాఞ్ఛంతి తేభ్యో‌உపి యే || 3.59 ||

స జాతః కో‌உప్యాసీన్మదనరిపుణా మూర్ధ్ని ధవలం
కపాలం యస్యోచ్చైర్వినిహితమ్ అలంకారవిధయే |
నృభిః ప్రాణత్రాణప్రవణమతిభిః కైశ్చిదధునా
నమద్భిః కః పుంసామ్ అయమ్ అతులదర్పజ్వరభరః || 3.60 ||

పరేషాం చేతాంసి ప్రతిదివసమ్ ఆరాధ్య బహుధా
ప్రసాదం కిం నేతుం విశసి హృదయ క్లేశకలితమ్ |
ప్రసన్నే త్వయ్యంతఃసవయముదితచింతామణిగణో
వివిక్తః సంకల్పః కిమ్ అభిలషితం పుష్యతి న తే || 3.61 ||

సత్యామ్ ఏవ త్రిలోకీసరితి హరశిరశ్చుంబినీవచ్ఛటాయాం
సద్వృత్తిం కల్పయంత్యాం బటవిటపభవైర్వల్కలైః సత్ఫలైశ్చ |
కో‌உయం విద్వాన్విపత్తిజ్వరజనితరుజాతీవదుఃఖాసికానాం
వక్త్రం వీక్షేత దుఃస్థే యది హి న విభృయాత్స్వే కుటుంబే‌உనుకంపామ్ || 3.611 ||

పరిభ్రమసి కిం ముధా క్వచన చిత్త విశ్రామ్యతాం
స్వయం భవతి యద్యథా భవతి తత్తథా నాన్యథా |
అతీతమ్ అననుస్మరన్నపి చ భావ్యసంకల్పయన్నతర్కిత
సమాగమానుభవామి భోగనాహమ్ || 3.62 ||

ఏతస్మాద్విరమేంద్రియార్థగహనాదాయాసకాదాశ్రయశ్రేయో
మార్గమ్ అశేషదుఃఖశమనవ్యాపారదక్షం క్షణాత్ |
స్వాత్మీభావమ్ ఉపైహి సంత్యజ నిజాం కల్లోలలోలం గతిం
మా భూయో భజ భంగురాం భవరతిం చేతః ప్రసీదాధునా || 3.63 ||

మోహం మార్జయ తామ్ ఉపార్జయ రతిం చంద్రార్ధచూడామణౌ
చేతః స్వర్గతరంగిణీతటభువామ్ ఆసంగమ్ అంగీకురు |
కో వా వీచిషు బుద్బుదేషు చ తడిల్లేఖాసు చ శ్రీషు చ
జ్వాలాగ్రేషు చ పన్నగేషు సరిద్వేగేషు చ చప్రత్యయః || 3.64 ||

చేతశ్చింతయ మా రమాం సకృదిమామ్ అస్థాయినీమ్ ఆస్థయా
భూపాలభ్రుకుటీకుటీవిహరణవ్యాపారపణ్యాంగనామ్ |
కంథాకంచుకినః ప్రవిశ్య భవనద్వారాణి వారాణసీరథ్యా
పంక్తిషు పాణిపాత్రపతితాం భిక్షామ్ అపేక్షామహే || 3.65 ||

అగ్రే గీతం సరసకవయః పార్శ్వయోర్దాక్షిణాత్యాః
పశ్చాల్లీలావలయరణితం చామరగ్రాహిణీనామ్ |
యద్యస్త్యేవం కురు భవరసాస్వాదనే లంపటత్వం
నో చేచ్చేతః ప్రవిశ సహసా నిర్వికల్పే సమాధౌ || 3.66 ||

ప్రాప్తాః శ్రియః సకలకామదుధాస్తతః కిం
న్యస్తం పదం శిరసి విద్విషతాం తతః కిమ్ |
సంపాదితాః ప్రణయినో విభవైస్తతః కిం
కల్పం స్థితాస్తనుభృతాం తనవస్తతః కిమ్ || 3.67 ||

భక్తిర్భవే మరణజన్మభయం హృదిస్థం
స్నేహో న బంధుషు న మన్మథజా వికారాః |
సంసర్జ దోషరహితా విజయా వనాంతా
వైరాగ్యమ్ అస్తి కిమ్ ఇతః పరమర్థనీయమ్ || 3.68 ||

తస్మాదనంతమ్ అజరం పరమం వికాసి
తద్బ్రహ్మ చింతయ కిమ్ ఏభిరసద్వికల్పైః |
యస్యానుషంగిణ ఇమే భువనాధిపత్యభోగాదయః
కృపణలోకమతా భవంతి || 3.69 ||

పాతాలమ్ ఆవిశసి యాసి నభో విలంఘ్య
దిఙ్మండలం భ్రమసి మానస చాపలేన |
భ్రాంత్యాపి జాతు విమలం కథమ్ ఆత్మనీనం
న బ్రహ్మ సంసరసి విర్వృతిమమ్ ఏషి యేన || 3.70 ||

కిం వేదైః స్మృతిభిః పురాణపఠనైః శాస్త్రైర్మహావిస్తరైః
స్వర్గగ్రామకుటీనివాసఫలదైః కర్మక్రియావిభ్రమైః |
ముక్త్వైకం భవదుఃఖభారరచనావిధ్వంసకాలానలం
స్వాత్మానందపదప్రవేశకలనం శేసైర్వాణిగ్వృత్తిభిః || 3.71 ||

నాయం తే సమయో రహస్యమ్ అధునా నిద్రాతి నాథో యది
స్థిత్వా ద్రక్ష్యతి కుప్యతి ప్రభురితి ద్వారేషు యేషాం వచః |
చేతస్తానపహాయ యాహి భవనం దేవస్య విశ్వేశితుర్
నిర్దౌవారికనిర్దయోక్త్య్‌అపరుషం నిఃసోఉమ్‌అశర్మప్రదమ్ || 3.711 ||

యతో మేరుః శ్రీమాన్నిపతతి యుగాంతాగ్నివలితః
సముద్రాః శుష్యంతి ప్రచురమకరగ్రాహనిలయాః |
ధరా గచ్ఛత్యంతం ధరణిధరపాదైరపి ధృతా
శరీరే కా వార్తా కరికలభకర్ణాగ్రచపలే || 3.72 ||

గాత్రం సంకుచితం గతిర్విగలితా భ్రష్టా చ దంతావలిర్
దృష్టిర్నక్ష్యతి వర్ధతే వధిరతా వక్త్రం చ లాలాయతే |
వాక్యం నాద్రియతే చ బాంధవజనో భార్యా న శుశ్రూషతే
హా కష్టం పురుషస్య జీర్ణవయసః పుత్రో‌உప్యమిత్రాయతే || 3.73 ||

వర్ణం సితం శిరసి వీక్ష్య శిరోరుహాణాం
స్థానం జరాపరిభవస్య తదా పుమాంసమ్ |
ఆరోపితాంస్థిశతకం పరిహృత్య యాంతి
చండాలకూపమ్ ఇవ దూరతరం తరుణ్యః || 3.74 ||

యావత్స్వస్థమ్ ఇదం శరీరమ్ అరుజం యావచ్చ దూరే జరా
యావచ్చేంద్రియశక్తిరప్రతిహతా యావత్క్షయో నాయుషః |
ఆత్మశ్రేయసి తావదేవ విదుషా కార్యః ప్రయత్నో మహాన్
సందీప్తే భవనే తు కూపఖననం ప్రత్యుద్యమః కీదృశః || 3.75 ||

తపస్యంతః సంతః కిమ్ అధినివసామః సురనదీం
గుణోదారాందారానుత పరిచరామః సవినయమ్ |
పిబామః శాస్త్రౌఘానుతవివిధకావ్యామృతరసాన్
న విద్మః కిం కుర్మః కతిపయనిమేషాయుషి జనే || 3.76 ||

దురారాధ్యాశ్చామీ తురగచలచిత్తాః క్షితిభుజో
వయం తు స్థూలేచ్ఛాః సుమహతి ఫలే బద్ధమనసః |
జరా దేహం మృత్యుర్హరతి దయితం జీవితమ్ ఇదం
సఖే నాన్యచ్ఛ్రేయో జగతి విదుషే‌உన్యత్ర తపసః || 3.77 ||

మానే మ్లాయిని ఖండితే చ వసుని వ్యర్థే ప్రయాతే‌உర్థిని
క్షీణే బంధుజనే గతే పరిజనే నష్టే శనైర్యౌవనే |
యుక్తం కేవలమ్ ఏతదేవ సుధియాం యజ్జహ్నుకన్యాపయఃపూతాగ్రావ
గిరీంద్రకందరతటీకుంజే నివాసః క్వచిథ్ || 3.78 ||

రమ్యాశ్చంద్రమరీచయస్తృణవతీ రమ్యా వనాంతస్థలీ
రమ్యం సాధుసమాగమాగతసుఖం కావ్యేషు రమ్యాః కథాః |
కోపోపాహితబాష్పబిందుతరలం రమ్యం ప్రియాయా ముఖం
సర్వం రమ్యమ్ అనిత్యతామ్ ఉపగతే చిత్తే న కించిత్పునః || 3.79 ||

రమ్యం హర్మ్యతలం న కిం వసతయే శ్రవ్యం న గేయాదికం
కిం వా ప్రాణసమాసమాగమసుఖం నైవాధికప్రీతయే |
కింతు భ్రాంతపతంగక్షపవనవ్యాలోలదీపాంకురచ్ఛాయా
చంచలమ్ ఆకలయ్య సకలం సంతో వనాంతం గతాః || 3.80 ||

ఆ సంసారాత్త్రిభువనమ్ ఇదం చిన్వతాం తాత్తాదృఙ్నైవాస్మాకం
నయనపదవీం శ్రోత్రమార్గం గతో వా |
యో‌உయం ధత్తే విషయకరిణో గాఢగూఢాభిమానక్షీవస్యాంతః
కరణకరిణః సంయమాలానలీలామ్ || 3.81 ||

యదేతత్స్వచ్ఛందం విహరణమ్ అకార్పణ్యమ్ అశనం
సహార్యైః సంవాసః శ్రుతమ్ ఉపశమైకవ్రతఫలమ్ |
మనో మందస్పందం బహిరపి చిరస్యాపి విమృశన్న
జానే కస్యైషా పరిణతిరుదారస్య తపసః || 3.82 ||

జీర్ణా ఏవ మనోరథాశ్చ హృదయే యాతం చ తద్యౌవనం
హంతాంగేషు గుణాశ్బంధ్యఫలతాం యాతా గుణఙ్ఞైర్వినా |
కిం యుక్తం సహసాభ్యుపైతి బలవాన్కాలః కృతాంతో‌உక్షమీ
హా ఙ్ఞాతం మదనాంతకాంఘ్రియుగలం ముక్త్వాస్తి నాన్యో గతిః || 3.83 ||

మహేశ్వరే వా జగతామ్ అధీశ్వరే
జనార్దనే వా జగద్‌అంతరాత్మని |
న వస్తుభేదప్రతిపత్తిరస్తి మే
తథాపి భక్తిస్తరుణేందుశేఖరే || 3.84 ||

స్ఫురత్స్ఫారజ్యోత్స్నాధవలితతలే క్వాపి పులినే
సుఖాసీనాః శాంతధ్వంతిసు రజనీషు ద్యుసరితః |
భవాభోగోద్విగ్నాః శివ శివ శివేత్యుచ్చవచసః
కదా యాస్యామో‌உతర్గతబహులబాష్పాకులదశామ్ || 3.85 ||

మహాదేవో దేవః సరిదపి చ సైషా సురసరిద్గుహా
ఏవాగారం వసనమ్ అపి తా ఏవ హరితః |
సుహృదా కాలో‌உయం వ్రతమ్ ఇదమ్ అదైన్యవ్రతమ్ ఇదం
కియద్వా వక్ష్యామో వటవిటప ఏవాస్తు దయితా || 3. ||

వితీర్ణే సర్వస్వే తరుణకరుణాపూర్ణహృదయాః
స్మరంతః సంసారే విగుణపరిణామాం విధిగతిమ్ |
వయం పుణ్యారణ్యే పరిణతశరచ్చంద్రకిరణాస్
త్రియామా నేస్యామో హరచరణచింతైకశరణాః || 3.86 ||

కదా వారాణస్యామ్ అమరతటినీరోధసి వసన్
వసానః కౌపీనం శిరసి నిదధానో‌உంజలిపుటమ్ |
అయే గౌరీనాథ త్రిపురహర శంభో త్రినయన
ప్రసీదేత్యాక్రోశన్నిమిషమ్ ఇవ నేష్యామి దివసాన్ || 3.87 ||

ఉద్యానేషు విచిత్రభోజనవిధిస్తీవ్రాతితీవ్రం తపః
కౌపీనావరణం సువస్త్రమ్ అమితం భిక్షాటనం మండనమ్ |
ఆసన్నం మరణం చ మంగలసమం యస్యాం సముత్పద్యతే
తాం కాశీం పరిహృత్య హంత విబుధైరన్యత్ర కిం స్థీయతే || 3. ||

స్నాత్వా గాంగైః పయోభిః శుచికుసుమఫలైరర్చయిత్వా విభో త్వా
ధ్యేయే ధ్యానం నివేశ్య క్షితిధరకుహరగ్రావపర్యంకమూలే |
ఆత్మారామః ఫలాశీ గురువచనరతస్త్వత్ప్రసాదాత్స్మరారే
దుఃఖం మోక్ష్యే కదాహం సమకరచరణే పుంసి సేవాసముత్థమ్ || 3.88 ||

ఏకాకీ నిఃస్పృహః శాంతః పాణిపాత్రో దిగంబరః |
కదా శంభో భవిష్యామి కర్మనిర్మూలనక్షమః || 3.89 ||

పాణిం పాత్రయతాం నిసర్గశుచినా భైక్షేణ సంతుష్యతాం
యత్ర క్వాపి నిషీదతాం బహుతృణం విశ్వం ముహుః పశ్యతామ్ |
అత్యాగే‌உపి తనోరఖండపరమానందావబోధస్పృశా
మధ్వా కో‌உపి శివప్రసాదసులభః సంపత్స్యతే యోగినామ్ || 3.90 ||

కౌపీనం శతఖండజర్జరతరం కంథా పునస్తాదృశీ
నైశ్చింత్యం నిరపేక్షభైక్ష్యమ్ అశనం నిద్రా శ్మశానే వనే |
స్వాతంత్ర్యేణ నిరంకుశం విహరణం స్వాంతం ప్రశాంతం సదా
స్థైర్యం యోగమహోత్సవే‌உపి చ యది త్రైలోక్యరాజ్యేన కిమ్ || 3.91 ||

బ్రహ్మాండం మండలీమాత్రం కిం లోభాయ మనస్వినః |
శఫరీస్ఫుర్తేనాబ్ధిః క్షుబ్ధో న ఖలు జాయతే || 3.92 ||

మాతర్లక్ష్మి భజస్వ కంచిదపరం మత్కాంక్షిణీ మా స్మ భూర్
భోగేషు స్పృహయాలవస్తవ వశే కా నిఃస్పృహాణామ్ అసి |
సద్యః స్యూతపలాశపత్రపుటికాపాత్రైః పవిత్రీకృతైర్
భిక్షావస్తుభిరేవ సంప్రతి వయం వృత్తిం సమీహామహే || 3.93 ||

మహాశయ్యా పృథ్వీ విపులమ్ ఉపధానం భుజలతాం
వితానం చాకాశం వ్యజనమ్ అనుకూలో‌உయమ్ అనిలః |
శరచ్చంద్రో దీపో విరతివనితాసంగముదితః
సుఖీ శాంతః శేతే మునిరతనుభూతిర్నృప ఇవ || 3.94 ||

భిక్షాసీ జనమధ్యసంగరహితః స్వాయత్తచేష్టః సదా
హానాదానవిరక్తమార్గనిరతః కశ్చిత్తపస్వీ స్థితః |
రథ్యాకీర్ణవిశీర్ణజీర్ణవసనః సంప్రాప్తకంథాసనో
నిర్మానో నిరహంకృతిః శమసుఖాభోగైకబద్ధస్పృహః || 3.95 ||

చండాలః కిమ్ అయం ద్విజాతిరథవా శూద్రో‌உథ కిం తాపసః
కిం వా తత్త్వవివేకపేశలమతిర్యోగీశ్వరః కో‌உపి కిమ్ |
ఇత్యుత్పన్నవికల్పజల్పముఖరైరాభాష్యమాణా జనైర్
న క్రుద్ధాః పథి నైవ తుష్టమనసో యాంతి స్వయం యోగినః || 3.96 ||

హింసాశూన్యమ్ అయత్నలభ్యమ్ అశనం ధాత్రా మరుత్కల్పితం
వ్యాలానం పశవస్తృణాంకురభుజస్తుష్టాః స్థలీశాయినః |
సంసారార్ణవలంఘనక్షమధియాం వృత్తిః కృతా సా నృణాం
తామ్ అన్వేషయతాం ప్రయాంతి సతతం సర్వం సమాప్తిం గుణాః || 3.97 ||

గంగాతీరే హిమగిరిశిలాబద్ధపద్మాసనస్య
బ్రహ్మధ్యానాభ్యసనవిధినా యోగనిద్రాం గతస్య |
కిం తైర్భావ్యం మమ సుదివసైర్యత్ర తే నిర్విశంకాః
కండూయంతే జరఠహరిణాః స్వాంగమ్ అంగే మదీయే || 3.98 ||

జీర్ణాః కంథా తతః కిం సితమ్ అమలపటం పట్టసూత్రం తతః కిం
ఏకా భార్యా తతః కిం హయకరిసుగణైరావృతో వా తతః కిమ్ |
భక్తం భుక్తం తతః కిం కదశనమ్ అథవా వాసరాంతే తతః కిం
వ్యక్తజ్యోతిర్న వాంతర్మథితభవభయం వైభవం వా తతః కిమ్ || 3. ||

పాణిః పాత్రం పవిత్రం భ్రమణపరిగతం భైక్ష్యమ్ అక్షయ్యమ్ అన్నం
విస్తీర్ణం వస్త్రమ్ ఆశాదశకమ్ అచపలం తల్పమ్ అస్వల్పమ్ ఉర్వీమ్ |
యేషాం నిఃసంగతాంగీకరణపరిణతస్వాంతసంతోషిణస్తే
ధన్యాః సంన్యస్తదైన్యవ్యతికరనికరాః కర్మ నిర్మూలయంతి || 3.99 ||

త్రైలోక్యాధిపతిత్వమ్ ఏవ విరసం యస్మిన్మహాశాసనే
తల్లబ్ధ్వాసనవస్త్రమానఘటనే భోగే రతిం మా కృథాః |
భోగః కో‌உపి స ఏక ఏవ పరమో నిత్యోదితా జృంభనే
యత్స్వాదాద్విరసా భవంతి విసయాస్త్రైలోక్యరాజ్యాదయః || 3.991 ||

మాతర్మేదిని తాత మారుతి సఖే తేజః సుబంధో జల
భ్రాతర్వ్యోఉమ్‌అ నిబద్ధ ఏష భవతామ్ అంత్యః ప్రణామాంజలిః |
యుష్మత్సంగవశోపజాతసుకృతస్ఫారస్ఫురన్నిర్మలఙ్ఞానాపాస్త
సమస్తమోహమహిమా లీనే పరబ్రహ్మణి || 3.100 ||

శయ్యా శైలశిలాగృహం గిరిగుహా వస్త్రం తరుణాం త్వచః
సారంగాః సుహృదో నను క్షితిరుహాం వృత్తిః ఫలైః కోఉమ్‌అలైః |
యేసాం నిర్ఝరమ్ అంబుపానమ్ ఉచితం రత్యై తు విద్యాంగనా
మన్యే తే పరమేశ్వరాః శిరసి యరి బద్ధో న సేవాంజలిః || 3.1001 ||

ధైర్యం యస్య పితా క్షమా చ జననీ శాంతిశ్చిరం గేహినీ
సత్యం మిత్రమ్ ఇదం దయా చ భగినీ భ్రాతా మనఃసంయమః |
శయ్యా భూమితలం దిశో‌உపి వసనం ఙ్ఞానామృతం భోజనం
హ్యేతే యస్య కుటుంబినో వద సఖే కస్మాద్భయం యోగినః || 3.1002 ||

అహో వా హారే వా బలవతి రిపౌ వా సుహృది వా
మణౌ వా లోష్ఠే వా కుసుమశయనే వా దృషది వా |
తృణే వా స్త్రైణే వా మమ సమదృశో యాంతి దివసాః
క్వచిత్పుణ్యారణ్యే శివ శివ శివేతి ప్రలపతః || 3.1003 ||