Back

పతంజలి యోగ సూత్రాణి - ౩ (విభూతి పాదః)

శ్రీపాతంజలయోగదర్శనమ్ |

అథ విభూతిపాదః |

దేశబంధశ్చిత్తస్య ధారణా ||1||

తత్ర ప్రత్యయైకతానతా ధ్యానమ్ ||2||

తదేవార్థమాత్రనిర్భాసం స్వరూపశూన్యమివ సమాధిః ||3||

త్రయమేకత్ర సంయమః ||4||

తజ్జయాత్ ప్రఙ్ఞాలోకః ||5||

తస్య భూమిషు వినియోగః ||6||

త్రయమంతరంగం పూర్వేభ్యః ||7||

తదపి బహిరంగం నిర్బీజస్య ||8||

వ్యుత్థాననిరోధసంస్కారయోరభిభవప్రాదుర్భావౌ నిరోధక్షణచిత్తాన్వయో నిరోధపరిణామః ||9||

తస్య ప్రశాంతవాహితా సంస్కారాత్ ||10||

సర్వార్థతైకాగ్రాతయోః క్షయోదయౌ చిత్తస్య సమాధిపరిణామః ||11||

తతః పునః శాంతోదితౌ తుల్యప్రత్యయౌ చిత్తస్యైకాగ్రతా పరిణామః ||12||

ఏతేన భూతేంద్రియేషు ధర్మలక్షణావస్థాపరిణామా వ్యాఖ్యాతాః ||13||

శాంతోదితావ్యపదేశ్యధర్మానుపాతీ ధర్మీ ||14||

క్రమాన్యత్వం పరిణామాన్యత్వే హేతుః ||15||

పరిణామత్రయసంయమాదతీతానాగతఙ్ఞానమ్ ||16||

శబ్దార్థప్రత్యయానామితరేతరాధ్యాసాత్ సంకరస్తత్ప్రవిభాగసంయమాత్ సర్వభూతరుతఙ్ఞానమ్ ||17||

సంస్కారసాక్షాత్కరణాత్ పూర్వజాతిఙ్ఞానమ్ ||18||

ప్రత్యయస్య పరచిత్తఙ్ఞానమ్ ||19||

న చ తత్ సాలంబనం తస్యావిషయీభూతత్వాత్ ||20||

కాయరూపసంయమాత్ తద్గ్రాహ్యశక్తిస్తంభే చక్షుః ప్రకాశాసంప్రయోగే‌உంతర్ధానమ్ ||21||

సోపక్రమం నిరుపక్రమం చ కర్మ తత్సంయమాదపరాంతఙ్ఞానమరిష్టేభ్యో వా ||22||

మైత్ర్యాదిషు బలాని ||23||

బలేషు హస్తిబలాదీనీ ||24||

ప్రవృత్త్యాలోకన్యాసాత్ సూక్ష్మవ్యవహితవిప్రకృష్టఙ్ఞానమ్ ||25||

భువనఙ్ఞానం సూర్యే సంయమాత్ ||26||

చంద్రే తారావ్యూహఙ్ఞానమ్ ||27||

ధ్రువే తద్గతిఙ్ఞానమ్ ||28||

నాభిచక్రే కాయవ్యూహఙ్ఞానమ్ ||29||

కంఠకూపే క్షుత్పిపాసానివృత్తిః ||30||

కూర్మనాడ్యాం స్థైర్యమ్ ||31||

మూర్ధజ్యోతిషి సిద్ధదర్శనమ్ ||32||

ప్రాతిభాద్వా సర్వమ్ ||33||

హృదయే చిత్తసంవిత్ ||34||

సత్త్వపురుషయోరత్యంతాసంకీర్ణయోః ప్రత్యయావిశేషో భోగః పరార్థత్వాత్ స్వార్థసంయమాత్ పురుషఙ్ఞానమ్ ||35||

తతః ప్రాతిభశ్రావణవేదనాదర్శాస్వాదవార్తా జాయంతే ||36||

తే సమాధావుపసర్గావ్యుత్థానే సిద్ధయః ||37||

బంధకారణశైథిల్యాత్ ప్రచారసంవేదనాచ్చ చిత్తస్య పరశరీరావేశః ||38||

ఉదానజయాజ్జలపంకకంటకాదిష్వసంగ ఉత్క్రాంతిశ్చ ||39||

సమానజయాజ్జ్వలనమ్ ||40||

శ్రోత్రాకాశయోః సంబంధసంయమాత్ దివ్యం శ్రోత్రమ్ ||41||

కాయాకాశయోః సంబంధసంయమాత్ లఘుతూలసమాపత్తేశ్చ ఆకాశగమనమ్ ||42||

బహిరకల్పితా వృత్తిర్మహావిదేహా తతః ప్రకాశావరణక్షయః ||43||

స్థూలస్వరూపసూక్ష్మాన్వయార్థవత్త్వసంయమాత్ భూతజయః ||44||

తతో‌உణిమాదిప్రాదుర్భావః కాయసంపత్ తద్ధర్మానభిఘాతశ్చ ||45||

రూపలావణ్యబలవజ్రసంహననత్వాని కాయసంపత్ ||46||

గ్రహణస్వరూపాస్మితాన్వయార్థవత్త్వసంయమాదింద్రియజయః ||47||

తతో మనోజవిత్వం వికరణభావః ప్రధానజయశ్చ ||48||

సత్త్వపురుషాన్యతాఖ్యాతిమాత్రస్య సర్వభావాధిష్ఠాతృత్వం సర్వఙ్ఞాతృత్వంచ ||49||

తద్వైరాగ్యాదపి దోషబీజక్షయే కైవల్యమ్ ||50||

స్థాన్యుపనిమంత్రణే సంగస్మయాకరణం పునరనిష్టప్రసంగాత్ ||51||

క్షణతత్క్రమయోః సంయమాద్వివేకజం ఙ్ఞానమ్ ||52||

జాతిలక్షణదేశైరన్యతానవచ్ఛేదాత్ తుల్యయోస్తతః ప్రతిపత్తిః ||53||

తారకం సర్వవిషయం సర్వథావిషయమక్రమం చేతి వివేకజం ఙ్ఞానమ్ ||54||

సత్త్వపురుషయోః శుద్ధిసామ్యే కైవల్యమ్ ||55||

ఇతి శ్రీపాతంజలయోగదర్శనే విభూతిపాదో నామ తృతీయః పాదః |